Brandy (pol. wypalanka, winiak) to wysokoprocentowy napój alkoholowy powstały z przekształcania wina gronowego, owocowego lub wytłoków powstałych przy wyciskaniu owoców w bardziej skoncentrowany, czystszy alkohol.

Nazwa tego trunku pochodzi od niderlandzkiego słowa brandewijn znaczącego „palone wino”. Brandy w Europie pojawiła się w średniowieczu za sprawą Maurów (Arabów), którzy okupowali od VIII do XVw. tereny dzisiejszej Hiszpanii. Początkowo destylacja wina miała służyć jedynie do jego konserwacji oraz łatwiejszego przewożenia przez kupców. Uważano również, że miała ona na celu obniżenie podatku zależnego od objętości. Dlatego pierwotnym założeniem było rozcieńczanie brandy wodą tuż przed spożyciem. 
Z czasem okryto, że taki destylowany alkohol, przechowywany w drewnianych beczkach zyskuje niezwykłe walory smakowe. Proces przekształcanie, nie sprowadzał się jedynie do odprowadzania wody, ale także do powstania i rozbicia licznych związków zapachowych, co zdecydowanie zmieniało skład destylatu w stosunku do pierwotnego surowca. W konsekwencji smak destylatu może się całkiem różnić od smaku trunku z którego powstał.

Produkcja

Proces produkcji brandy składa się z dwóch etapów i jest regulowany dość luźnymi przepisami.

Etap pierwszy:

• Destylacja – Pierwszym etapem produkcji jest destylacja białego wina, która ma na celu wytworzenie skondensowanego alkoholu. Proces ten jest powolny i łagodny, dzięki czemu dobrze uwalniają się aromaty z wszystkich składników. W teorii destylacja jest najprostszym z procesów fizycznych, która bazuje na fakcie, iż woda i alkohol posiadają rożne temperatury wrzenia. Podczas podgrzewania sfermentowanej cieczy,  para pochodząca z alkoholu uwalnia się jako pierwsza i może następnie zostać ‘złapana’ i schłodzona, tworząc skondensowany napój alkoholowy.
• Leżakowanie – Po procesie destylacji następuje okres leżakowania. Świeżo wydestylowana brandy jest cierpka, oleista i nieapetyczna w smaku. Leżakowanie odbywa się w dębowych beczkach, dzięki czemu trunek ma ciągły ale ograniczony kontakt z powietrzem. Destylat stopniowo wchłania tlen, który jest potrzebny do utlenienia i tym samym złagodzenia zbyt surowego alkoholu. Podczas procesu leżakowania napój klaruje się i nabiera odpowiedniego zapachu i smaku.

Brandy dzieli się na trzy typy ze względu na czas leżakowania.

• Brandy nie leżakująca – Brandy owocowe lub z wytłoczyn poddawane jest tylko procesowi destylacji. Trunek jest przejrzysty i bezbarwny.
• Brandy leżakująca w jednej beczce – To Brandy leżakujące w beczkach dębowych. Posiada złoty lub brązowy kolor.
• Brandy poddana procesowi „solera” – Niektóre gatunki Brandy leżakują z zastosowaniem systemu zwanego "solera". Proces ten polega na mieszaniu win młodych ze starymi, co pozwala zachować ciągłość jakości i eliminuje wahania spowodowane wpływem poszczególnych roczników. Hiszpańskie Brandy są tego typowym przykładem.

Etap drugi:

Brandy dzielimy na trzy podstawowe typy, w zależności od surowca, z którego powstała: 

• Brandy gronowa (eau-de-vie de vin) – Jest to Brandy destylowana, która powstała z przefermentowanego moszczu z winogron lub zmiażdżonego miąższu i skóry winogron lecz nie z wytłoków. Trunek leżakuje w beczkach dębowych, dzięki czemu nadaje mu kolor, łagodzi smak oraz wzbogaca aromat.
• Brandy z wytłoków winogron (eau-de-vie de marc) – Trunek powstały z wytłoków winogron, który produkowany jest ze sfermentowanego miąższu, pestek i innych części winogron pozostających po wyciśnięciu owoców na sok. Brandy nie zawsze jest poddawana leżakowaniu i cechuje się jasnożółtym kolorem lub jest całkowicie bezbarwna.
• Brandy owocowa (eau-de-vie de fruits) - Brandy owocowa destylowana jest z owoców innych niż winogrona takich jak jabłka, śliwki, wiśnie czy morele. Przeważnie produkowana jest ze sfermentowanego moszczu owocowego, jednak niektóre ubogie w cukier owoce takie jak maliny zalewane są neutralnym alkoholem i wraz z nim redestylowane. Większość owocowych Brandy leżakuje w stalowych, szklanych lub glinianych zbiornikach, dzięki czemu pozostają one bezbarwne i czyste.

Rodzaje Brandy

Istnieje system klasyfikacji brandy zarówno pod kątem smaku i jakości. Na etykiecie można znaleźć następujące oznaczenia:

• AC - Brandy leżakująca 2 lata w drewnianych beczkach.
• VS -  "Very Special" lub 3-gwiazdkowa, brandy leżakująca przynajmniej 3 lata w drewnianych beczkach.
• VSOP: "Very Special Old Pale" lub 5-gwiazdkowa, brandy  leżakująca przynajmniej 5 lat w drewnianych beczkach.
• XO- „Extra Old", Napoleon lub Vieille Reserve, brandy leżakująca przynajmniej 6 lat, natomiast Napoleon przynajmniej 4 lata.
• Vintage- Brandy przechowywana w beczce do momentu zabutelkowania z etykietą wskazująca jej rocznik (vintage date).
• Hors D'age – To Brandy trudna do określenia, jednak normą są 10-letnie i starsze, zwykle doskonałej jakości trunki.

Najbardziej znane marki brandy dostępne w Polsce to : Stock Brandy, Metaxa, Pliska, Słoneczny Brzeg, Budafok, Original Brandy, Ararat Brandy, Sarajishvili Brandy, De Jerez 501 Brandy, Marin Janue Napoleon, Maxim Brandy, National Brandy. Brandy zawiera od 40% - 60% alkoholu.

Drinki

Brandy gronową serwuje się po obiedzie, najlepiej w koniakówkach w niskiej temperaturze pokojowej. Trunek, podobnie jak Whisky i czerwone wino, najlepszymi walorami zapachowymi i smakowymi cechuje się schłodzony do 16°C. Natomiast Brandy owocowe podaje się bez żadnych dodatków jako aperitif. Znakomicie smakuje schłodzony i podawany z lodem. Brandy stosowana jest jako składnik wielu popularnych drinków. Do najbardziej znanych drinków można zaliczyć:

 Andaluzja

• 30 ml brandy
• 40 ml wytrawnej sherry
• 30 ml białego rumu

Składniki należy wlać do koniakówki. Drinka podaje się bez lodu lub na jednej kostce. 

Betsy Ross

• 10 ml Triple Sec
• 40 ml brandy
• 30 ml Porto, koniecznie Tawny

Alkohole wlewamy do koniakówki na jedną lub trzy kostki lodu, ale można podać drinka w temperaturze pokojowej.